«ԱՍՊԱՐԷԶ»-ի հարցազրույցը Գագիկ Գինոսյանի հետ

Մի առիթով հեռաւոր 1980 թուականին պարող եւ բալետմայստեր Վիլեն Գալստեանը գրել է. «Մեզ անընդհատ ասում են ժողովրդական պարարուեստի ինչ որ գլուխգործոցների, անկրկնելի նմուշների մասին: Իսկ ո՞ւր են դրանք: Ես դիմում եմ աղբիւրագէտներին, բանահաւաքներին, այդ «գլուխգործոցները» ժողովողներին. եթէ դուք գիտէք այդ նմուշները, ուրեմն մի՛ զլանաք եւ ցոյց տուէք մեզ»:

Այս խօսքերից քսանմէկ տարի անց ստեղծուեց ժողովրդական պարարուեստի անկրկնելի նմուշները բեմ հանող մի համոյթ՝ ի դէմս «Կարին» աւանդական երգի-պարի խմբի, եւ շատերը համոզուեցին, որ այդ գլուխգործողները բնաւ չակերտաւոր չեն: «Կարին»ի հիմնադիր Գագիկ Գինոսեանն էլ եղաւ այն բանահաւաքը, որ ժողովեց եւ բեմ հանեց հայ աւանդական պարերի մի յիրաւի տպաւորիչ փունջ: Գրեթէ ողջ պատմական Հայաստանի աշխարհագրութիւնը ներառող այս պարերն ի յայտ են բերում մեր ժողովրդի մտածելակերպի, աշխարհընկալման, հոգեբանութեան, կենցաղի ամենատարբեր երեսակները: Դրանց մի մասը ծանօթ էր տարբեր մեկնաբանութիւններով (յաճախ՝ ակունքից հեռացած վիճակով), մի մասը մնացել էր բոլորովին անծանօթ: Տարբեր քոչարիներ եւ ռազմապարեր, Թամզարա, Եարխուշտա, Ռոստոմ բազի, Մշոյ խըռ, Գէօվընդ, Վեր-վերի, Շաւալի, Խոշ բիլազիկ, Փափուռի, Թրթռուկ, Էջմիածին, Ծաղկաձորի, Իշխանաց պար, Ետուառաջ, Թարս պար, Պուրուտի ջանբարամի, Քերծի, Չաչանի, Մայրոքէ, Ֆնջան, Թամուր աղայ, Լորկէ, Աստուածածնայ պար, Գորանի, Շորոր-ճօճք, Շարանի, եւ այլն, եւ այլն: Միայն այս պարանունները ցոյց են տալիս այն հարուստ ժառանգութիւնը, որ հայ ժողովուրդն ունի ժողովրդական պարի բնագաւառում:

Գագիկ Գինոսեանը ծնուել է 1967ին, Ախալցխայում, տոհմիկ կարինցիների ընտանիքում: Մասնագիտութեամբ ճարտարագէտ է, սակայն մշտապէս հանդէս է եկել երգի-պարի ազգագրական համոյթներում՝ պարելու ձիրքը ժառանգած լինելով պապից: Որպէս արուեստագէտ նրա վրայ մեծ ազդեցութիւն է ունեցել շփումը երգիչ Հայրիկ Մուրադեանի եւ երգահան Ծովակ Համբարձումեանի հետ. առաջինից ստացել է ազգային մշակոյթի անաղարտութեան դասերը, երկրորդի յորդորով հիմնել երգի-պարի խումբ: Մասնակցել է արցախեան ազատամարտին, եղել «Արծիւ» մահապարտների ջոկատում, ոչնչացրել թշնամու երկու տանկ: Պատերազմից յետոյ նուիրուել է հայոց ոգին ազգային մշակոյթի միջոցով վառ պահելու առաքելութեանը: 2001ին հիմնել է «Կարին» աւանդական երգի-պարի համոյթը՝ բեմ հանելով տասնեակ պարեր, երգեր, պարերգեր, նաեւ ազգային խաղեր: Ներկայացրել է «Հայոց երգի Հայրիկը», «Խնկահոտ Էրգիր» եւ «Վարք Հայոց» ազգագրական ներկայացումները: «Կարինը» բազմաթիւ ելոյթներով հանդէս է եկել Հայաստանում, Արցախում, æավախքում, Իրանում: 2011ի Ապրիլին խումբը հանդէս է եկել Պալմա դէ Մայորկայում (Իսպանիա) կայացած ազգագրական պարերի միջազգային մրցոյթում, պարային անուանակարգում գրաւել առաջին տեղը, իսկ երաժշտութեան անուանակարգում՝ երրորդ:

Գագիկ Գինոսեանի հետ մեր զրոյցը տեղի ունեցաւ Փետրուարի 2ին «Արամ Խաչատրեան» համերգասրահում տեղի ունեցած «Կարին»ի մեծ համերգից յետոյ, որի ընթացքում բեմ հանուեցին վերջերս գրառուած պարեր: Մեր զրոյցը շօշափում է ազգային պարարուեստի տարբեր խնդիրներ, մեր ժամանակներում նրա տեղին եւ նշանակութեանը վերաբերող այլեւայլ հարցեր:

ԱՐԾՈՒԻ ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ.- Գագիկ, մեր զրոյցը կը ցանկանայի սկսել իմ անձնական փորձառութիւնից: Խոստովանում եմ, որ մշտապէս անտարբեր, եթէ ոչ անբարեհաճ եմ եղել մեր բեմերում ներկայացուող հայ ժողովրդական եւ ազգագրական պարերի բեմադրութիւնների հանդէպ: Իսկ այն պարերը, որ տեսնում էի առօրեայում, մեր քէֆ-հարսանիքների ժամանակ, արգահատելի էին. դրանք թւում էին մեր մշակոյթին միանգամայն խորթ: Բայց ահա դիտելով «Կարին»ի ելոյթները, իմ վերաբերմունքն արմատապէս փոխուեց հայ ազգային պարի հանդէպ: Անգամ ինքս, լինելով դասական արուեստի եւ մասնաւորապէս բալետի երդուեալ երկրպագու՝ մեծագոյն հաճոյքով սկսեցի սովորել եւ կատարել հայ աւանդական պարեր: Եւ համոզուած եմ, որ ձեր ներկայացրած պարերն այս կերպ յեղաշրջել են ոչ միայն ինձ: Ինչո՞վ էք բացատրում այս երեւոյթը:

ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Կարծում եմ՝ պարերի նկատմամբ վերաբերմունքը պիտի փոխուէր, քանզի խորհրդային տարիներին հայկական պարարուեստը փորձ արուեց խցկել խորհրդային խորէօգրաֆիկ (պարաձեւ-Խմբ.) դպրոց կոչուած կաղապարների մէջ եւ սխալ արտայայտուած չեմ լինի՝ ասելով, որ մի ինչ որ կեղծ մշակոյթ ստեղծուեց, որը ո՛չ դասական պարարուեստ էր, ո՛չ բալետ, բայց ո՛չ էլ ազգային էր. ստեղծուեց ինչ որ մի խառնածին մշակոյթ, որն առանձնապէս ո՛չ կարողացաւ ձգտել-հասնել համաշխարհային դասական մշակոյթին եւ ո՛չ էլ ի զօրու եղաւ պահպանել իր ազգային նկարագիրը: Այս առումով երեւի եկել էր ժամը, մանաւանդ անկախութեան տարիներին, որպէսզի մենք վերստին դառնանք մեր ակունքներին եւ նորից նայենք այն մշակոյթին, որը իրակա՛ն մեր հայելին է, մեր հոգու նկարագիրը: Կոմիտասն ասում էր, որ մեր երաժշտութիւնը ոչ միայն մեղկ ու տխուր չէ, այլ համակ ուժ է, փիլիսոփայութիւն ու ոգին իսկ իր ցեղին եւ ամէնէն մաքուր հայելին է ցեղին: Այսինքն, երբ որ մենք զբաղւում ենք այլոց պատուէրներով, երբ պատուիրուած էր կերտել սոցիալիստական կա՛մ չգիտեմ ինչ տեսակ մշակոյթ, մենք միանշանակ հեռանում ենք մեր ակունքներից, մեր տեսակից, եւ Կոմիտասի խօսքերին համապատասխան՝ փորձում ենք նայել խեղուած հայելու մէջ: Մենք ուղղակի փորձեցինք ուղղակի այդ ամէնը վերացնել եւ ուսումնասիրելով իրական ազգային մշակոյթը եւ գիտական առումով, Կոմիտասի, Սրբուհի Լիսիցեանի գրառումները եւ գիտական մեկնումները, թէ ո՛րն է հայկական պարը, իսկական հայ աւանդական պարը եւ զուգահեռ զբաղուելով բանահաւաքչութեամբ՝ մենք կարողացանք ինչ որ նմոյշներ ստեղծել, որ հնարաւորին մօտ պիտի լինէր այն պարերին, որ իրականում պարել են հազարամեակներ շարունակ հայկական լեռնաշխարհում:

ԱՐԾՈՒԻ ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ.- Արհեստավարժ պարային կրթութիւն ստացած չլինելը որքանո՞վ է նպաստել որպէս պարադիր եւ պարող քո կայացմանը:

ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Նոյն խնդրի մասին պիտի ասեմ, որ եթէ ես պրոֆեսիոնալ պարային կրթութիւն ստացած լինէի, ապա հոգեբանօրէն ես նոյն կաղապարների մէջ կը լինէի, այն ինչ կոչւում է խորհրդային խորէօգրաֆիկ դպրոց, եւ ամենամեծ խեղումն, ի հարկէ, հոգեւոր խեղումն է, եւ դրանից ելնելով՝ ֆիզիքական շարժումներն այնքան կաղապարուած են լինում, որ այլեւս հնարաւոր չէր լինի շտկել: Իմ հոգին ազատ էր աւելի, այդ պայմանականութիւններից դուրս էր մնացել, այդ մշակոյթը չէր կաշկանդել ինձ եւ իմ հոգեբանութիւնը խեղուած չէր ազգային մշակոյթի առումով: Ես Հայրիկ Մուրադեանի սանն էի, եւ նրա շնորհիւ, սկսեցի շփում ունենալ բուն հայ մշակոյթի հետ, գիւղերում, քաղաքներում ապրող այն մարդկանց հետ, ովքեր դրա կրողներն են եղել եւ որոնց պարերը եղել է սերնդէ սերունդ մեզ հասած մշակոյթը, ոչ թէ ինչ որ վայ-պարագէտի ձեռքի խեղումը: Այդ իսկ պատճառով, կարծում եմ, շատ կարեւոր էր, որ նման գործով զբաղուող մարդը որեւէ կաղապար չունենայ ի սկզբանէ: Պատահական չէ, որ մեր մեծ նուիրեալներից Վահրամ Արիստակէսեանը նոյնպէս պարային կրթութիւն չի ունեցել, մասնագիտութեամբ բժիշկ էր, բայց նրա հետ է կապւում տասնամեակներ առաջ մեր պարարուեստի մեծագոյն ձեռքբերումներից մէկը, ինչի մասին մասին մենք մոռանում ենք. նկատի ունեմ Աշնակ խմբի շահած ոսկէ մեդալը համաշխարհային մրցոյթում, որ կապուած է Արիստակէսեանի անուանը: Կարծում եմ, որ դա նոյնպէս վերաբերւում է այդ պարադիրի՝ կաղապարներից զերծ լինելուն:

ԱՐԾՈՒԻ ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ.- Ժամանակին բալետմայստեր Աշոտ Ասատրեանը բարձրացրել է ասպարէզում առկայ հայ ժողովրդական պարերը մաքրելու, յետոյ միայն դրանք մշակելու խնդիրը: Կարո՞ղ ենք ասել, որ քո աշխատանքում դու հետեւում ես այդ մեթոդին:

ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Իրականում, ի հարկէ, շատ կարեւոր է գտնուած նմոյշները նոյնպէս «գրաքննութեան» ենթարկել, որովհետեւ համատեղ ապրելատեղիներում, ասենք՝ հայ-ասորական, հայ քրդական, անգամ նոյնիսկ եթէ հարեւան գիւղն է եղել քրդական, մշակութային փոխազդեցութիւններն անխուսափելի են՝ թէ՛ պարարուեստի, թէ՛ երգարուեստի վրայ: Պարսկահայքում, օրինակ, հայկական պարարուեստի վրայ, շատ յստակ երեւում է ասորական, համշէնահայերի վրայ՝ լազերի, Մուշում եւ Սասունում՝ ինչ որ չափով քրդական ազդեցութիւնը: Եւ այն նոյն աշխատանքը, որ կատարում էր Կոմիտասը (ի հարկէ, իր հանճարը հաշուի առնելով՝ նա շատ աւելի փայլուն եւ աւելի յստակ էր այդ աշխատանքը կատարում), մենք էլ փորձում ենք մեր ուժերի ներածի չափով այդ մաքրումը եւս անցկացնել, բայց ձեռք չտալ բուն պարաքայլին, պարային տեքստին, այլ շարժումները համապատասխանեցնելով հայկական պարարուեստի արժեհամակարգին՝ դրանից յետոյ նոր բեմադրութիւններ անել: Այն, ինչ կոչւում է հայկական պարարուեստ, կենցաղային մշակոյթ է, կատարուել են մեր ծէսերի մէջ, մեր արարողակարգերում, ուխտագնացութիւններում, խնջոյքներում, եւ այդ ամէնին բեմական տեսք, կեցուածք ստանալու համար պէտք է բեմականացնել, համապատասխանեցնել բեմին, ներդաշնակեցնել բեմական կանոններին: Երբեմն ասում են, որ չպէտք է ձեռք տալ բնօրինակին, սակայն մեր դէպքում, եթէ ձեռք չտանք բնօրինակին, ապա հայկական աւանդական պարերի մեծ մասը շուրջպարեր են՝ փակ շրջաններով, այսինքն՝ ինքը արդէն բնօրինակով ոչ դիտարժան նիւթ է, քանի որ անընդհատ մէջքով հանդիսատեսին է, ինչն արդէն բեմական մշակոյթ չէ: Եթէ մենք քանդում ենք շրջանը, դարձնում կիսաշրջան, նշանակում է, որ բնօրինակին արդէն ձեռք ենք տուել, ինչ որ չափով նախանիւթից հեռացել ենք: Այլ բան է, երբ պարաքայլին ձեռք չտալով (որովհետեւ պարի հոգեբանութիւնն առաջանում է պարային ֆրազի միջոցով), բայց նաեւ պարաքայլերի հնարաւորութիւններն օգտագործելով կարողանաս ստեղծել տուեալ պարի պարային նախադասութիւններին ներդաշնակ բեմային պատկերներ, պարային բեմադրութիւններ՝ առանց խեղելու բուն պարային նախադասութիւնը եւ չքանդելով բուն պարաքայլը: Անշուշտ, սա բարդ խնդիր է, որը երկար տարիներ, մանաւանդ խորհրդային տարիներին, չէր լուծւում, պարզապէս տարբեր պարերից հաւաքած շարժումներ խցկում էին մի բեմադրութեան մէջ, մի մեղեդու ներքոյ, որը յաճախ չի էլ համապատասխանել պարին, ոչ էլ այդ պարի միջի տարբեր շարժումներն է միմեանց համահունչ եղել: Այս առումով, կարծում եմ, Ասատրեանի բարձրացրած խնդիրը շատ ակտուալ (իրական-Խմբ.) է եւ այսօր պէտք է փորձ անել նման բեմադրութիւններ ստանալ, որովհետեւ շատ յաճախ տարբեր խմբերի կատարմամբ մենք տեսնում ենք բեմադրուած մի «պար», որի մէջ տեսնում ենք պարաքայլերի նոյն կոյտի մէջ (չեմ վախենում այս բառից) ե՛ւ ռազմական պարի, ե՛ւ սգոյ պարի, ե՛ւ աշխատանքային պարի շարժումներ: Դա նորմալ չէ, ինչպէս նորմալ չի լինի, եթէ երգենք մի երգ, որտեղ, ասենք, սիրոյ բացատրութեան խօսքերից յետոյ լինի «Զարկեց ճակտին, փռեց գետին» նախադասութիւնը: Նոյնը, եթէ մի բանաստեղծութեան հինգ տարբեր տներն արտասանուեն հինգ տարբեր բարբառներով, թէկուզեւ՝ հայերէնի: Այդպէս էլ պարը. եթէ շարժումները մի ընդհանուր համակարգ, ասելիք չէ, ապա նոյնիսկ ամենագեղեցիկ պարաքայլերից հաւաքուած նմոյշը չի կայանայ, եթէ չլինի շաղկապուած եւ արտայայտի մէկ միտք: Այդ առումով՝ կարեւոր է հարազատ մնալ բնօրինակին եւ հասկանալ, թէ ի՛նչն է բերում տուեալ պարին բնորոշ հոգեկերտուածքին: Վկան՝ մեր վերջին պարանմոյշներից շարանին, որ պարում են շատ փոքրաքանակ եւ փոքր ամպլիտուդաներով (հեռահասութեամբ-Խմբ.) շարժումների միջոցով, սակայն երկու-երեք անգամ կրկնելուց այրի, տղամարդու մէջ ոգեղէն մի կերտուածք է առաջանում, որ բառերով հնարաւոր չէ արտայայտել: Եւ այս մշակոյթի հետ շփուելով հասկանում ես, որ մտքի արգասիք չէ, սա առաւել քան հոգու արգասիք է, տիեզերական մշակոյթ է, որ այնքան էլ կապ չունի մեր մտքի հետ: Ի հարկէ, մտքի կատարելութիւնը կարեւոր է, որպէսզի սահուն անցում ունենաս դէպի դա, բայց առանց հոգեւոր զգացողութեան, առանց տիեզերքը զգալու, կարծում եմ, մեր մեծերը՝ Մաշտոցը, Նարեկացին, Կոմիտասը, Նժդեհը, չէին կարող մնայուն արժէքներ ստեղծել:

ԱՐԾՈՒԻ ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ.- Դու այն արուեստագէտներից ես, որ տեսականօրէն զբաղւում է հայ աւանդական պարերի ուսումնասիրութեամբ: Կարո՞ղ ենք սահմանել, թէ ո՞րն է մաքուր, անխառն հայկական պարը:

ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Ես վախենալու բառեր եմ ուզում ասել: Հայկական պարը շատ աւելի խորն է, քան մենք կարող ենք պատկերացնել, եւ սա քրմական դասից եկող մշակոյթ է: Քրմերը չեմ ասում կրօնական առումով. ուսուցչի կերպարով մի խաւ է եղել, որ տիրապետել է տիեզերական շարժումների էներգիային եւ նրանց կողմից է այդ ամէնն արարուել: Որքան խորամուխ եմ լինում այս մշակոյթի մէջ, այնքան համոզւում եմ դրա մէջ: Օրինակ, մենք տեսնում ենք հայկական տաճար, որ 1000 կա՛մ աւելի տարի առաջ է կառուցուել, եւ նրա հնչականութիւնը շատ աւելի հզօր է, երբ ակուստիկ (ձայնային-Խմբ.) հաշուարկներ չեն եղել եւ գիտութիւնն այսօրուայ պէս զարգացած չէր, որ համակարգիչն է հաշւում հնչականութիւնը: Բայց այն ժամանակուանն աւելի զօրեղ է, քան այսօրուանը, եւ ինչո՞ւմ էր գաղտնիքը: Սա նշանակում է, որ մարդ անցեալում ինչ որ տիեզերական կապ է ունեցել, եւ ենթագիտակցօրէն է դա արել: Երբ որ մարդ իր գիտակցականը հասցրել է սահմանագլխի, անցում է կատարուել դէպի ենթագիտակացականը: Երբ ես պարը մարսում եմ, երբ տատիկ-պապիկից գրառած պարաքայլն անյքա՛ն է հարազատանում ինձ, որ կարող եմ այլեւս չմտածել պարի մասին, երբ չեմ մտածում աջից յետոյ ձախը դնելու, բարձրացնելու եւ նման հարցերի մասին, ենթագիտակցական մակարդակում պարն ինքն իրեն յղկում է, յղկման մի շերտ է գալիս, որ ինքն իրեն գալիս-ընկնում է մի շերտի մէջ, որ շատ աւելի ազդեցիկ է դառնում: Տարբեր պարեր վերականգնելիս մե՛րթ շարժումը, շունչը կա՛մ շեշտը փոխելու միջոցով, մե՛րթ դադարն աւելացնելով հնարաւոր է այնպիսի էներգետիկ փոփոխութիւն ստանալ, որը կ՛ապրեցնի պարը: Պարը բեմադրել ես, վերականգնել ես Լիսիցեանի գրառումից կա՛մ գիւղացիներից եւ զգում ես, որ խումբը պարզապէս կրկնում է շարժումները եւ ապրում չկայ: Եւ հակառակը, երբ մտնում ես այդ շարժումների մէջ՝ քեզ մի փոքր վերացնելով աշխարհից, եւ հեռանում ես մտքից, չես մտածում շարժման մասին, ինչ որ պահի արդէն ակամայ ուզում ես մի տեղ ինչ որ շեշտ անել կա՛մ դադար անել: Նման յղկումներից յետոյ ամբողջ խումբն արդէն սկսում է ներզգալ այդ պարը, ապրել դրանով, ոչ թէ սոսկ կրկնել, կատարել: Տարիների, տասնամեակների խնդիր է, խմբում հիմա երիտասարդները նոյնպէս այդ ճանապարհին են եւ պարերի ինքնազգացողութիւնը բերում է այնտեղ, որ մի գուցէ տաս տարի յետոյ կարողանանք նաեւ նոր պարեր ստեղծել, բայց այսօր դա վտանգաւոր եմ համարում, քանի որ մենք չենք տիրապետում այդ տիեզերական մշակոյթին, ինչով արարել են մեր մեծերը:

ԱՐԾՈՒԻ ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ.- Ընդունուած կարծիք է, որ այսօր մեծ աշխարհին ներկայանալու համար կա՛մ պէտք է ունենաս համամարդկային ձայն, կա՛մ լինես հնարաւորինս էկզոտիկ (տարաշխարհիկ-Խմբ.): Որքանո՞վ կարող է հայ աւանդական պարը բաւարարել նման չափանիշերի:

ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Չէի ուզի, որ հայկական պարը էկզոտիկ լինի, որովհետեւ էկզոտիկը լաւագոյն դէպքում զարմանք է առաջացնում, ո՛չ վերապրում, ո՛չ հոգեւոր հիացում եւ ո՛չ էլ, առաւել եւս, հանդիսատեսի հետ հոգեւոր ներդաշնակում: Էկզոտիկ բանի առնչուելիս մարդ ունենում է «վայ, ի՛նչ անսովոր էր, ի՛նչ տարօրինակ էր» արձագանգը եւ ոչինչ աւելին: Էկզոտիկան այն է, ինչը մեզ համար արտառոց է, բայց դա չի նշանակում, որ բարձրակարգ է: Հէնց այսօր կարող ենք այնքան արտառոց բաներ անել, որ որեւէ մէկն իրեն թոյլ չի տուել, որովհետեւ մարդ չի կարող այդքան ցածրանալ, բայց դա չի նշանակում որ դա մշակոյթ է: Ի զուր չէ Կոմիտասն ասել, որ պարն է արտայայտում իւրաքանչիւր ազգի քաղաքակրթութեան աստիճանը, իսկ եթէ մարդ իր քաղաքակրթութեամբ չի կարող հոգեպարար սնունդ տալ, այլ, ընդամէնը զարմացնել, դա նման է պայթիւնի, նման է այն յանկարծակի լուսարձակի լոյսին, որը քեզ ոչ միայն լոյս չի տալիս, այլ ընդհակառակը, որոշ ժամանակ կուրացնում է: Կարծում եմ, էկզոտիկայի մասին խօսելն աւելորդ է: Ինչ վերաբերւում է հայ աւանդական պարի՝ համաշխարհային արժէք դառնալուն, կարծում եմ, որ այն, ինչ սկսուել է պարարուեստում, եթէ այս նոր շունչը կարողանանք քայլ առ քայլ առաջ տանել եւ մեր լծակները փոխուեն (քանի որ մենք մեր ուժերի ներածի չափով ենք անում, բայց դա շատ քիչ է եւ փոքր լծակներ ունենք՝ այդ ամէնը մարդկանց հասցնելու համար), մենք էլ յաւելեալ հոգեւոր սնունդի կարիք ունենք, նոր պարերի: Պետական աջակցութիւն ստանալու դէպքում, մշակութային քաղաքականութեան փոփոխութեան հետեւանքով վստահ եմ, որ մեր պարարուեստը, լինելով հանճարեղ երեւոյթ, համաշխարհային արժէք է: 2011ին Իսպանիայի մեր ելոյթներն ապացուցեցին դա, երբ տասնամեակների վաստակ ունեցող արգենտինացի մասնագէտը, որը դատակազմի անդամ էր, առաջին անգամ մեզ տեսնելուց յետոյ այլեւս չէր նայում որպէս դատող, այլեւ անընդհատ տեսախցիկով նկարահանում էր մեր կատարումները, այսինքն՝ իր համար արդէն պարզ էր, թէ դա ինչ է: Շատերն էին ասում՝ միթէ՞ այսպիսի մշակոյթ ունէք, այսինքն՝ երբ որ մենք դա կարողանում ենք իր լաւագոյն ձեւով ներկայացնել եւ ամենակարեւորը, երբ որ պարողը ներդաշնակւում է իր կատարմանը, երբ որ պարողն ու պարը մէկ են դառնում, եւ դու պարողին՝ առանց իր պարը՝ չես կարող ներկայացնել եւ պարն առանց տուեալ պարողի չես կարող ներկայացնել, մէկ ամբողջութիւն է դառնում, երբ կարողանում ես դրան հասնել, կարծում եմ, մենք աւելի, քան համաշխարհային պարային մշակոյթ ունենք, հաւասարազօր Մաշտոցի շարականներին, Նարեկացու «Հաւուն, հաւուն» տաղին, կոմիտասեան մշակումներին: Հաւատացնում եմ, մենք ոչ պակաս հզօր արժէքներ ունենք, որ պէտք է նորովի, նորոգ ձեւով ներկայացնել:

ԱՐԾՈՒԻ ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ.- Ամէն ամսուայ վերջին Ուրբաթ օրը մենք ականատես ենք լինում մի աննախադէպ հասարակական եւ մշակութային իրողութեան. հարիւրաւոր հայորդիների «Կարին»ը համախմբում է ազգային պարերի դաս-համերգների շուրջ: Մեր մայրաքաղաքի հանրային կեանքին դա մի նոր գոյն տուեց, անուանենք ինչպէս կ՛ուզենք՝ ազգային ոգու արծարծումներ, հայկական կառնաւալ:

ԳԱԳԻկ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Նժդեհը, որն, ըստ իս, հայոց վերջին մարգարէն էր, ասում էր, որ տօները պէտք է համախմբող երեւոյթ լինեն: Հայ ժողովրդի մէջ, ցաւօք, պակասում են համախմբող տօներ: Վստահ եմ, որ շատ-շատ մարդկանց համար (թող ինքնահաւան եւ ամպագոռգոռ չհնչի) Անկախութեան տօնից շատ աւելի մեծ տօն են պարուսուցման այդ օրերը, քանի մարդու համար տօնը լիարժէք է դառնում, երբ ինքն էլ դառնում է մասնակից, ոչ հանդիսատես: Եւ երբ որ տեսնում ենք, որ Անկախութեան տօնին, Նոր տարուն եւ այլ տօների նոյն երգիչը հանդէս է գալիս նոյն կատարմամբ, միշտ սիրոյ կամ ուրիշ բանի մասին, հայ մարդը վերածւում է ակամայ հանդիսատեսի, արդէն չգիտի՝ նայի՞, չգիտի: Մեծ խաւ կայ, որի համար Անկախութեան տօնը կարեւորագոյն արժէք է, ըստ իս, աւելի մեծ տօն, քան անկախութեանն է, չի կարող լինել: Սակայն որոշ արժէքներ չեն ներդաշնակուել մարդուն եւ չի դարձել իր սեփականութիւնը, այդ տօնը նրանը չեն դարձրել: Իսկ երբ մարդ գալիս է, բոլորի հետ հաւասար անկաշկանդ մտնում է շուրջպարի մէջ եւ այդ պարի փոթորիկը մտնում է իր մէջ եւ դա իր համար աւելի կարեւոր է, դա մարդու համար իրական հոգու տօնի է վերածւում, եւ ամենակարեւորը՝ հոգեւոր սնունդից եւ հոգեւոր հզօրութիւնից բացի նրան ինքնամաքրման ճանապարհն է ցոյց տրւում եւ նա այդտեղից դուրս է գալիս հզօրացած եւ ինքնամաքրուած: Սա շատ կարեւոր երեւոյթ է, եւ գնալով այդ շարքերը խտանում են, պարաշրջանները միմեանց մէջ մեծաքանակ են դառնում, այսինքն՝ արդէն երեւում է, թէ ի՛նչ ազդեցութիւն է թողնում, եւ վաղուց ժամանակն է, որ պետական եւ այլեւայլ շրջանակներից ուշադրութիւն դարձուէր, բայց մենք արդէն եօթներորդ տարին ենք անցկացնում այս միջոցառումը եւ ոչ մի աջակցութիւն, անգամ քաջալերանք չենք ստացել:

ԱՐԾՈՒԻ ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ.- Դու միշտ խօսում ես հայի տեսակի մասին: Այդ հասկացութիւնն արդեօք սուբյեկտիւ (ենթակայական-Խմբ.) չէ՞: Արդեօ՞ք կայ հայի տեսակի մի համընդհանուր ընդունելի կատարելատիպ:

ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Եթէ կա՛յ հայ, պիտի լինի հայու տեսակ: Եթէ չկայ հայու տեսակ, ապա չկայ նաեւ հայ: Վստահ եմ, որ այդ տեսակը կա՛յ եւ դա իր աշխարհում վերջին տեղերում չէ, այլ բարձր տեղ է զբաղեցնում: Յաճախ Հայկական լեռնաշխարհն անուանել են աշխարհի տանիք եւ վստահ եմ, որ մենք աշխարհի տանիքին ենք գտնւում: Ինձ համար հայու տեսակը, Նժդեհի խօսքերով, մարդկայնօրէն այն բարձրն ու վեհը, որ կա՛յ իմ ազգի մէջ, դա է հայկական: Այսինքն, մեր ազգի մէջ էլ շատ ընկեցիկներ կան, շատ ճանաչուած մարդկանց, բարձր պաշտօնեաների, օլիգարխների մէջ, սակայն նրանք ինձ համար հոգեկան ընկեցիկներ են, եթէ չեն գիտակցում իրենց ազգային տեսակը: Հայու տեսակը մեր լաւագոյնն է, օրինակելի հայի կերպարը՝ Մաշտոց, Կոմիտաս, Նժդեհ, այսօր էլ մենք ունենք մեր մտաւորականութեան մէջ, նաեւ արցախեան ազատամարտի հերոսների շարքերում: Հայու տեսակը, որ մտահոգ է իր ազգի խնդիրներով, ճանաչելի պիտի լինի հայի համար, պիտի ներկայացուի հեռուստատեսութեամբ, իր մտահոգութիւնը բարձրաձայնելու հնարաւորութիւն պիտի ունենայ, այսինքն՝ մարդիկ հասկանան, թէ ի՞նչ է անում տուեալ անձը: Ի՞նչ էր անում Մոնթէ Մելքոնեանը, ի՞նչ սերունդ կրթեց Լէոնիդ Ազգալդեանը իր ջոկատում, ի՞նչ է անում Սամուէլ Կարապետեանը, ի՞նչ է անում Դանիէլ Երաժիշտը: Երբ որ հասարակութիւնն ինքնաճանաչ չէ, գոնէ իր այսօրուայ մեծաւորին չի ճանաչում, ինքն ակամայից ձգտում է դառնալ օլիգարխիկ, իմ ընկերներից մէկի բնորոշմամբ՝ նապոլէոնչիկ: Այդ դէպքում ձգտում ենք սխալ բեւեռի, սխալ փարոսի, որովհետեւ մեր իրական փարոսը մշուշի մէջ է, չի երեւում իսկականը: Այս առումով՝ հայու տեսակը, էլի դիմեմ Նժդեհին, «Մեր երկրագնդի վրայ երկու ուժեր չեն յոգնում, ժամանակն ու հայը՝ մէկը կործանելով, միւսը՝ շինարարելով»: Հայը արարող տեսակն է, քանդող չի եղել երբեք, անգամ օտար ափերում, չանսալով այն փաստին, որ ում համար կերտել է, յաճախ նրա իսկ կողմից ոչնչացուել է: Իր հոգեկերտուածքով հայն արարիչ է, եւ այն մարդիկ, որ փորձում են անընդհատ շինարարել, աստուածայնօրէն շինարարել, ոչ թէ քարը քարի վրայ դնել, կերտել, արարել, կարծում եմ, սա հայու տեսակն է, որը երկու ճանապարհ ունի՝ անընդհատ ինքնամաքրուել եւ անընդհատ կատարելութեան ձգտել:

ԱՐԾՈՒԻ ԲԱԽՉԻՆԵԱՆ.- Ըստ քեզ, այդպիսի՞ն պիտի լինի 21րդ դարի հայը:

ԳԱԳԻԿ ԳԻՆՈՍԵԱՆ.- Անպայմա՛ն: Եթէ մենք ուզում ենք համաշխարհային, այսօր ընդունուած արտայայտութեամբ՝ հազարամեակների մարտահրաւէրներին դիմակայել, ապա վստահօրէն հայը պարտաւոր է լինել կատարեալ, որովհետեւ այն տարածաշրջանում, այն քանակով եւ այն հնարաւորութիւններով, որ ունի այսօրուայ Հայաստանը, եթէ մենք ուզում ենք մնալ եւ շարունակել լինել այնպիսին, ինչպիսին կանք, եղել ենք հազարամեակներ շարունակ եւ նոյնիսկ ցեղասպանութիւնից յետոյ կարողացել ենք եզրեր գտնել եւ վերադառնալ մեր տեսակին, ապա պարտաւոր ենք ինքնամաքրման ճանապարհով գնալ դէպի կատարելութիւն:

«ԿԱՐԻՆ» խումբի ելոյթը տեղի պիտի ունենայ Փետրուար 17ին, երեկոյեան ժամը 7ին, (հասցէ՝ Beyond The Stars Palace, 417 1/2 N. Brand Blvd. Glendale, CA):

Արծուի Բախչինեան հայագէտ, պատմաբան եւ շարժանկարի մասնագէտ է, որ կը զբաղի նաեւ պարարուեստի պատմութեամբ: Ի թիւս այլ գիրքերու, ան հեղինակ է նաեւ «Շամախեցի պարուհին. Արմէն Օհանեանի կեանքը եւ գործը» մենագրութեան (հեղինակակից՝ Վարդան Մաթեւոսեան, Երեւան, 2007): Անտիպ են անոր հեղինակած «Հայերը Համաշխարհային Պարարուեստում» աշխատութիւնը եւ կազմած «Էջեր Հայ Պարագիտութեան եւ Բալէտագիտութեան» ժողովածուն: Ան կ՛ապրի Երեւան:

ԵՐԵՒԱՆ