Բազմաթիվ ազգագրական պարեր վաղուց մոռացության գիրկն անցած կլինեին, եթե ազգային պարարվեստի երախտավոր Գագիկ Գինոսյանն իր ժամանակն ու սերը չնվիրեր դրանք կործանումից փրկելուն: Մինչ օրս նա հավաքել, մշակել և բեմադրել է Մեծ Հայքի տարբեր գավառների պարերը, հիմնադրե
Խորագիր` Ասուլիս
Հեղինակ` ԷԼԻԶԱ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
2012-07-19 00:00:00
– Պարո՛ն Գինոսյան, որպես կանոն, պարել սկսում են մանկուց, մինչդեռ Դուք կոտրել եք այդ կարծրատիպն ու պարի առաջին տարրերը յուրացրել արդեն հասուն տարիքում: Ինչպե՞ս տեղի ունեցավ Ձեր մուտքը պարարվեստ:
– Ընկերս, որ սիրահարված էր Հայրիկ Մուրադյանի պարախմբում պարող մի աղջկա, որոշել էր ինքն էլ հաճախել պարի դասընթացի, որպեսզի կարողանա հանդիպել սիրած աղջկան ու ինձ էլ՝ արդեն հասուն երիտասարդիս, խնդրեց իր հետ գնալ: Մի քիչ տարօրինակ թվաց խնդրանքը, բայց ընկերոջս չմերժելու համար, նաև մտածելով, որ ինձ պարզապես չեն ընդգրկի պարողների շարքերը, ընդունեցի առաջարկը: Մինչ այդ առաջին անգամ օտար մարդկանց ներկայությամբ պարել էի բանակ գնալուցս առաջ միայն: Ինչևէ: Հայրիկ Մուրադյանը, որ հետագայում եղավ ինչպես երգի, պարի, այնպես էլ հայ լինելու ուսուցիչս, ինձ բարձրացրեց բեմ: Ընդամենը երկու ամիս անց ընկերս այդ աղջկա հետ ամուսնացավ, իսկ ես կյանքս կապեցի պարարվեստին:
– Ի՞նչ է Ձեզ համար պարը, արվեստի մի ճյո՞ւղ, թե՞…
– Ամենադժվար ճանապարհը դեպի քեզ տանող ուղին է, իսկ պարն ինձ հարստացնողն է, ինձ ինքնամաքրման ճանապարհով տանողը: Կոմիտասն ասում էր` այն, ինչ երեխային չես կարող սովորեցնել հինգ դասի ընթացքում, կսովորեցնես մի պարի միջոցով: Պարն այն մշակույթն է, որտեղ ներդաշնակվում են մարմինն ու հոգին: Մարդու վրա ազդելու, նրան կերտելու, նրանում ազգային նկարագիր սերմանելու, ազգային ակունքներից սնվելու և տեսակը բազմապատիկ դարձնելու ավելի լավ միջոց դժվար է գտնել:
– Ձեր գործունեությամբ թույլ չեք տալիս, որ վերանա հայ ազգային պարը. ո՞րն էր Ձեր` ակունքներին վարադառնալու պատճառը:
– Ես երբեք չեմ հեռացել իմ ակունքներից: Դաստիարակվել եմ մի ընտանիքում, որտեղ նույնիսկ գաղտնիության պայմաններում Անդրանիկ փաշային նվիրված երգեր էինք լսում: Թե ունեցածդ չպահպանես, նորը շատ մեծ դժվարությամբ կստեղծես: Ընդհանրապես, ամեն ինչ կարելի է կառուցել շատ ծանր ու տքնաջան աշխատանքով և երկար ժամանակի ընթացքում, իսկ քանդել կարելի է մի ակնթարթում, ինչպես երկրաշարժը, փոթորիկն են քանդում:
– Ցավոք, պետք է խոստովանել, որ մեր մշակույթն իրոք անցել է այդ երկրաշարժի ու փոթորկի միջով. ո՞րն է նորից շեն մշակույթ ունենալու ելքը:
– Ճարտարապետներ ու շինարարներ են պահանջվում: Ազգային ակունքներին վերադառնալու համար նախ անհրաժեշտ է, որ երկրում մեր արժեհամակարգը վերանայվի, երկրորդ` պետք է մտավորականության նոր սերունդ դաստիարակվի: Որոշ բարձրաստիճան այրեր ասում են` այսօր մեզանում մտավորականություն գոյություն չունի, սակայն վստահ կարելի է ասել, որ սխալվում են: Ջիվանին ասում էր. «Մեծամեծ մարդիկը հեռու են կանգնած, ասպարեզը համբակներուն են թողած…. խելքի աշեցեք»: Մեր օրերում էլ հեռուստաեթերը, պաշտոնները տրված են անտաղանդներին, ինչը որոշ օղակների համար հեշտացնում է կառավարելու խնդիրը` այդպիսով ավելի վատթարացնելով երկրի վիճակը: Ակունքներին վերադառնալն անդադրում վերանորոգչական աշխատանք է ենթադրում: Իմանալուց մինչև հասկանալը մեկ շաբաթվա ճանապարհ է, ու մեկ շաբաթ էլ պահանջվում է հասկանալուց հետո այն կիրառելու համար: Եվ հուսալ, թե մեզ հեշտությամբ կհաջողվի վերադարձնել մոռացության մատնված ազգայինի տարրերը, զուր է. մեզնից լուրջ ջանքեր են պահանջվելու:
– Դուք շրջում եք Հայաստանով մեկ ու հայկական պարերը դեռևս կրողներից հավաքում այդ պարերի պահպանված վերջին փշրանքները: Սա անհատների՞ գործ է:
– Վերջերս լինելով ԱՄՆ-ում` հանդիպեցինք հայ ազգային մշակույթի պահպանման համար սրտացավ մարդկանց: Կան բավական կուտակված նյութեր, որոնք նրանք հավաքում են սփյուռքի հայերից. հաճախ օտարության մեջ ապրող հայն ավելի է հակված ազգապահպանման գործին: Մեր ու Ամերիկայում բնակվող՝ պարերի մնացորդները հավաքողների տարբերությունն այն է, որ մենք «Կարին» անսամբլի միջոցով վերականգնված պարերը բեմ ենք բարձրացնում, իսկ իրենց պարագայում այն դառնում է գիտական նյութ: Պարերի վերականգնման աշխատանքն այնքան էլ հեշտ գործ չէ. մասնագիտական փորձառություն է պահանջվում, ուշադրություն, շրջահայացություն, կարևորագույնը գտնելու հմտություն և այլն: Պարը «պեղելը» գործի միայն առաջին քայլն է, քանի որ եթե այն լինելու է զուտ իբրև գիտական նյութ, ապա կարող է միայն գրադարակում փոշոտվող գրքի վերածվել ու ոչ մշակույթի:
– Ուրեմն ի՞նչ քայլեր է հարկավոր ձեռնարկել, որպեսզի աշխարհի տարբեր ծայրերում բնակվող հայերի հիշողություններում պահված հայ ազգային պարը չփոշոտվի, և մի՞թե շատ չենք ուշացել «պեղումների» գործում:
– Պետք է պարզապես համագործակցության եզրեր գտնել նրանց հետ, ինչի առաջին քայլերն արված են արդեն: Իսկ եթե միայն Հայաստանում շարունակվեն աշխատանքները, ապա, ճիշտ նկատեցիք՝ ուշացել ենք, քիչ մարդիկ են մնացել, ովքեր դեռևս պահպանել են մեր պապերի պարերը: Բազմաթիվ դեպքեր են եղել, երբ գնացել ենք որևէ բնակավայր` հանդիպելու մեծահասակին ու նրանից վերցնելու իր` խնամքով պահած պարը… Ցավոք, հասել ենք միայն նրա թաղման արարողությանը կամ ինքնահողին: Լավագույն դեպքում կարող ենք ասել, որ պարերի միայն երեսուն տոկոսն ենք կարողացել վերականգնել: Եթե մենք գոնե Կոմիտասի ժամանակակիցը լինեինք, ապա ավելի հավանական կլիներ մեր պարերի մեծամասնությունը հավաքելը: Իսկ հիմա մեր աշխատանքը նման է խճանկար հավաքելու: Պարերի տարրերը միացնելով` փորձում ենք գուշակել, թե ինչ կարող էր լինել իրականում: Եվ որևէ հույս չկա հստակ վերականգնելու այն, ինչ ունեցել ենք երեքից հինգ հազար տարի առաջ: Այսօր մենք շատ ուշացած աշխատանք ենք իրականացնում, հնագետի պես փորձում ենք պեղել վաղուց վրան կավի շերտով պատված, շատ դեպքերում` մեռած մշակույթը:
– Մի՞թե մինչ այդ ոչ մի աշխատանք չի տարվել ազգային պարերի պահպանման ուղղությամբ, չկա ազգագրագիտական գրականություն:
– Հիմնական գրավոր աղբյուր է ազգագրագետ Սրբուհի Լիսիցյանի թողած ժառանգությունը: Նա ամենաշատ հայկական պարերն է հավաքել` սկսած քառասունական թվականների վերջերից, ու ստեղծել է պարերի, շարժումների գրառման համակարգ` կինետոգրաֆիա: Նրա գրառած գրքերից բավական շատ նյութեր ենք վերակենդանացրել: Նաև փնտրում ու գտնում ենք գրքերում եղած հիշատակումները` դրանք ևս օգտագործելով պարերը վերականգնելու գործում: Իսկ այդպիսի հիշատակումներ, թեև քիչ, բայց հանդիպում են Պերճ Պռոշյանի, Ղևոնդ Ալիշանի աշխատություններում: Բայցևայնպես, որոշ պարեր այդ ձևով պարզապես հնարավոր չէ բեմ բարձրացնել, քանի որ պետք է զգալ պարը. շարժումների հերթականությունը դեռևս պար չի կարելի համարել: Պարի ոգին, էներգետիկան է պետք զգալ, ներքին շարժը: Այն պետք է կենդանություն հաղորդի դիտողին, իսկ վերջինս չի ապրի պարով, եթե այն չհուզի, չկռվի, չպատերազմի, չխնդա, հարսանիք չանի:
– Պարո՛ն Գինոսյան, Դուք փորձում եք վերականգնել հինը, մինչդեռ այսօր մեծ ոգևորությամբ մշակվում ու որոշակի փոփոխությունների են ենթարկվում երգն ու պարը: Կարծում եք` այդպիսով առավել ժողովրդակա՞ն է դառնում մշակույթը, թե՞ մոռացության է մատնվում հինը:
– Մերօրյա որոշ «երգիչներ» վերցնում են «Քոչարու» երաժշտությունն ու իրենց երգի համար որպես միջնանվագ օգտագործում: Թե՛ իմաստային, թե՛ գաղափարական, թե՛ մեղեդային առումով բացարձակ կապ չունեցող միաձուլումներ են անում: Եթե «Քոչարին» հինգ հազար տարի հայ տղամարդուն կերտելու պար է եղել, ապա ինչպե՞ս կարելի է թույլ տալ, որ այսօր անհայտ սեռի ներկայացուցիչն անհասկանալի շարժումներ անի այդ երաժշտության ներքո: Պետք է մշակութային գանձերն ամրագրել պետականորեն: Օրինակ` ինչո՞ւ պետք է Հայաստանի Հանրապետության օրհներգը երգեն ինչ-որ աստղեր, գուցե վաղն էլ «Հայր մերի՞» հերթն է: Կան ազգային սրբություններ, որոնք, կարծում եմ, պետք է պահպանվեն պետական մակարդակով, միայն համապատասխան հանձնաժողովները թույլ տան այն օգտագործել, վերամշակել: Գուցե խոսքս շատ է սուր, բայց հույս ունեմ` սթափեցնող է: Նժդեհը «Որդիների պայքարը հայրերի դեմ» աշխատության մեջ գրել է` պատմության մեջ կան ժամանակներ, երբ դաստիարակող սերունդը դաստիարակվողի կարգավիճակում պիտի հայտնվի իր սերնդի կողմից, քանզի հնարավոր է` մեծերի մեջ ստրկամտությունը անբուժելի հետք է թողել, և եթե դու չլինես այն սերունդը, որը պետք է փրկի Հայաստանը, ապա մեր ազգի միակ ճանապարհը գերեզմանատուն տանող ճանապարհն է: Կարծում ենք` հազարամյակներ պահում ենք մեր մշակույթը, մինչդեռ իմ կարծիքով, հենց այդ մշակույթն է մեզ պահում: Մաշտոց, Շնորհալի, Նարեկացի, Կոմիտաս, Նժդեհ… Այս անունները մեր ազգի հանճարի արտահայտումն են, որոնք կիզակետ են դարձել մեկ անձի մեջ ու պետք է դարեր շարունակ սերունդ կերտեն: Նժդեհի գաղափարախոսության մեջ հայ ժողովրդի հազարամյակների պատմությունն է ամփոփված, այն հայ ոգեղենության այբուբենն է, դրա բանալին: Այդ գաղափարախոսությունը մեր ազգային ոգին է, որ արտացոլված է մեկ մարդու գրչով: Իսկ այն արվեստը, որ ազգ չի կերտում, մշակույթ կոչվելու իրավունք չունի: Մեր պետությունը տնտեսապես զարգացման ճանապարհին է, իսկ մշակույթն ասես անդունդը գլորվող ձնագունդ լինի, որ օր օրի ավելի մեծանում ու արագացնում է իր ընթացքը դեպի անդունդի խորքը: Քանի դեռ այն հատակում չէ, քանի դեռ հնարավոր է դադարեցնել մեր մշակույթի անկումը, պետք է սթափվել, հակառակ դեպքում քսան-քսանհինգ տարի հետո կարող է այլևս անհնար լինել ազգային արժեքների վերականգնումը:
«Հայացք» օրաթերթ
Թիվ 141 (308), 14 դեկտեմբերի 2012
http://www.hayatsk.am/5284.html
